Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự do Bộ Công an công bố ngày 22-5 đề xuất bỏ hình phạt tử hình, thay thế bằng tù chung thân không giảm án đối với 8 tội danh, trong tổng số 18 tội danh đang có mức án tử hình theo Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017. Các tội này bao gồm: hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân, gián điệp, phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của Nhà nước, sản xuất – buôn bán thuốc giả, vận chuyển ma túy, tham ô tài sản, nhận hối lộ và phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược. Việc đề xuất này thể hiện sự tiếp tục thể chế hóa chủ trương của Đảng về chiến lược cải cách tư pháp, trong đó nêu rõ việc hạn chế hình phạt tử hình, chỉ giữ lại với những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Quan điểm này cũng đồng thuận với xu thế pháp lý toàn cầu khi nhiều quốc gia đã xóa bỏ hoặc không còn áp dụng hình phạt tử hình, đặc biệt là với những tội không trực tiếp xâm phạm đến tính mạng người khác.
Theo Bộ Công an, trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam chưa thể xóa bỏ hoàn toàn hình phạt tử hình do đặc thù chính trị, kinh tế – xã hội và những thách thức từ mặt trái của kinh tế thị trường. Tuy nhiên, việc giảm số lượng tội danh có tử hình và hạn chế áp dụng biện pháp này là cần thiết để phù hợp với điều kiện thực tế trong nước và cam kết quốc tế về nhân quyền. Đối với các tội danh như tham ô, nhận hối lộ hay vận chuyển ma túy – những hành vi mà nhiều quốc gia yêu cầu Việt Nam phải cam kết không áp dụng án tử hình nếu muốn nhận hỗ trợ tư pháp – thì việc bỏ tử hình có thể mở ra cơ hội tăng cường hợp tác quốc tế và thực thi pháp luật hiệu quả hơn. Trên thực tế, nếu vẫn duy trì án tử hình đối với các tội danh này, Việt Nam gần như không nhận được phản hồi từ các quốc gia khi đề nghị dẫn độ hoặc tương trợ tư pháp.
Tuy vậy, việc áp dụng các mức hình phạt hiện hành còn tồn tại bất cập. Nhiều khung hình phạt quy định mức án từ 20 năm tù đến tử hình, gây khó khăn trong việc lựa chọn mức án phù hợp khi hành vi phạm tội không quá nghiêm trọng để tử hình nhưng lại quá nặng để chỉ chịu tù chung thân. Trong khi đó, thay thế tử hình bằng án chung thân không xét giảm án là giải pháp dung hòa: vừa bảo đảm tính răn đe, cách ly vĩnh viễn người phạm tội ra khỏi xã hội, vừa thể hiện tính nhân đạo của pháp luật hình sự. Ngoài ra, pháp luật cũng đang có hướng tiếp cận khoan dung hơn khi không thi hành án đối với người bị kết án tử hình mắc bệnh hiểm nghèo, nhằm tránh gây tốn kém tố tụng và giảm áp lực cho cơ quan thi hành án.
Tóm lại, đề xuất bỏ án tử hình đối với 8 tội danh là một bước tiến quan trọng trong cải cách pháp luật hình sự, thể hiện sự cân nhắc hài hòa giữa yêu cầu bảo vệ xã hội và bảo vệ quyền con người. Điều này không chỉ phù hợp với truyền thống đạo lý dân tộc mà còn củng cố vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế như một quốc gia cam kết hội nhập và tôn trọng nhân quyền.
