Trường hợp phạm nhân khai gian danh tính để che giấu nhân thân thật khi bị xử lý hình sự là một tình huống nghiêm trọng, gây ảnh hưởng đến tính đúng đắn của bản án, quyền lợi của người bị mạo danh và toàn bộ quy trình tố tụng. Trong các tình huống như vậy, pháp luật Việt Nam có cơ chế khắc phục thông qua thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.
Tình huống pháp lý
Một trường hợp điển hình mới đây: phạm nhân tên T.Đ đang chấp hành án thì khai nhận tên thật là N.H.T (sinh năm 1998), đã sử dụng CMND, bằng lái và khai sinh nhặt được mang tên T.Đ từ năm 2018 để che giấu danh tính khi phạm tội, đi cai nghiện và bị xử lý hình sự.
Trong suốt quá trình điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án, người này đều dùng lý lịch giả. Mãi đến khi vào trại giam, qua khai thác thông tin mới bị phát hiện.
⚖️ Hậu quả pháp lý và hướng xử lý
1. Bản án có thể bị xem xét lại
Theo quy định:
-
Khoản 2 Điều 398 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (BLTTHS): Trường hợp có tình tiết mới, tức là các cơ quan tiến hành tố tụng không biết được tại thời điểm xét xử, dẫn đến kết luận không đúng thì có thể kháng nghị theo thủ tục tái thẩm.
✅ Việc phát hiện phạm nhân sử dụng danh tính giả được xem là “tình tiết mới” hợp pháp theo quy định này.
2. Có thể kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm
Nếu còn trong thời hạn:
-
Khoản 1 Điều 379 BLTTHS 2015: Kháng nghị theo hướng bất lợi cho người bị kết án (ví dụ: nếu có thể bị xử nặng hơn hoặc truy cứu thêm tội danh) chỉ được thực hiện trong vòng 1 năm kể từ ngày bản án có hiệu lực.
Nếu đã hết thời hạn này, chỉ có thể kháng nghị theo thủ tục tái thẩm dựa trên tình tiết mới (ví dụ: danh tính bị mạo danh mới được phát hiện).
🚨 Xử lý đối với người mạo danh
Việc sử dụng giấy tờ tùy thân của người khác để qua mặt cơ quan tố tụng không chỉ là gian dối về lý lịch mà có thể cấu thành hành vi phạm tội độc lập:
👉 Tội danh có thể bị truy cứu thêm:
-
Điều 341 BLHS 2015: Tội làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức hoặc sử dụng tài liệu giả.
-
Mức phạt: từ cảnh cáo đến 7 năm tù tùy mức độ.
-
-
Có thể bị xử lý thêm tội lừa đảo, cản trở hoạt động tư pháp, trốn tránh nghĩa vụ thi hành án (nếu có dấu hiệu cụ thể).
👥 Quyền lợi người bị mạo danh
Người mang tên T.Đ (bị mạo danh):
-
Không có hành vi phạm tội nhưng bị ghi nhận trong lý lịch tư pháp, thiệt hại đến uy tín, nhân thân, giao dịch dân sự, hành chính…
-
Cần yêu cầu cơ quan tố tụng cải chính thông tin, minh oan, bồi thường thiệt hại nếu có căn cứ theo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước.
📌 Kết luận và khuyến nghị
Trong trường hợp phát hiện phạm nhân khai gian danh tính:
-
Trại giam hoặc cơ quan phát hiện cần báo cáo và đề nghị VKSND, TAND có thẩm quyền xem xét tái thẩm bản án.
-
Cơ quan điều tra có thẩm quyền cần vào cuộc, điều tra làm rõ hành vi khai man và truy cứu trách nhiệm hình sự bổ sung nếu có đủ dấu hiệu tội phạm.
-
Người bị mạo danh cần làm đơn yêu cầu giải quyết hậu quả pháp lý và bảo vệ danh dự, quyền lợi hợp pháp.
