Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi, bổ sung năm 2025) có nhiều điểm mới quan trọng nhằm tinh gọn bộ máy, tăng hiệu quả điều tra, xét xử và khắc phục các bất cập trong thực tiễn thi hành pháp luật.
Ngày 1-7-2025, Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) sửa đổi, bổ sung chính thức có hiệu lực thi hành. Theo đó, nhiều quy định mới đã được ban hành nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, tinh gọn tổ chức bộ máy cơ quan tố tụng, đồng thời bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tố tụng hình sự. Một số nội dung nổi bật như sau:
1. Tổ chức lại bộ máy Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát
BLTTHS 2025 đã sửa đổi tổ chức Cơ quan điều tra từ 3 cấp (bộ, tỉnh, huyện) thành 2 cấp (bộ và tỉnh), phù hợp với chủ trương sắp xếp tổ chức tinh gọn, hiệu quả.
Đáng chú ý, Trưởng hoặc Phó trưởng Công an cấp xã, nếu là Điều tra viên trung cấp, cao cấp, được phân công điều tra tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn xã. Họ có một số nhiệm vụ, quyền hạn như Thủ trưởng cơ quan điều tra, trừ các quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
Bộ máy Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) cũng được tinh gọn từ 4 cấp xuống 3 cấp: tối cao – cấp tỉnh – khu vực. Thẩm quyền, nhiệm vụ của VKSND các cấp được điều chỉnh tương ứng với mô hình tổ chức mới của Cơ quan điều tra và Tòa án.
2. Thẩm quyền xét xử sơ thẩm có nhiều thay đổi
● TAND khu vực:
-
Xét xử sơ thẩm các vụ án về tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng với khung hình phạt đến 20 năm tù.
● TAND cấp tỉnh:
-
Xét xử sơ thẩm các vụ án không thuộc thẩm quyền của TAND khu vực.
-
Các vụ án có nhiều tình tiết phức tạp, liên quan nhiều cấp, ngành, dư luận đặc biệt quan tâm, liên quan đến chính trị, đối ngoại, hoặc bị cáo là lãnh đạo từ cấp tỉnh trở lên, chức sắc tôn giáo hoặc người có uy tín trong dân tộc thiểu số.
Thẩm quyền của Tòa án quân sự được giữ nguyên như trước.
3. Điều tra, truy tố, xét xử vắng mặt bị can, bị cáo
BLTTHS 2025 lần đầu tiên quy định đầy đủ quy trình điều tra, truy tố và xét xử vắng mặt đối với bị can, bị cáo trong các trường hợp:
-
Bị can, bị cáo bỏ trốn, không rõ tung tích, truy nã không có kết quả.
-
Bị can, bị cáo đang ở nước ngoài, không thể triệu tập hợp pháp.
Quy định này khắc phục tình trạng đình trệ trong xử lý một số vụ án phức tạp, đảm bảo quyền bào chữa và nguyên tắc tranh tụng theo đúng pháp luật.
Thông tư liên tịch số 05/2025 giữa Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, VKSND Tối cao và TAND Tối cao đã quy định cụ thể việc phối hợp trong điều tra, truy tố, xét xử vắng mặt, bảo đảm tính thống nhất khi triển khai.
4. Thay đổi thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành
Khoản 1 Điều 367 được sửa đổi theo hướng:
-
Trường hợp Chủ tịch nước không ân giảm, thì sau 1 năm kể từ khi nhận được ý kiến của Chánh án TAND Tối cao và Viện trưởng VKSND Tối cao, cơ quan có thẩm quyền phải thông báo ngay về việc này.
-
Sau đó, Chánh án Tòa án đã xét xử sơ thẩm sẽ tổ chức thi hành bản án tử hình theo quy định.
5. Một số điều chỉnh khác liên quan đến yếu tố nước ngoài và biện pháp thi hành án
Bộ luật cũng sửa đổi, bổ sung một số quy định đáng chú ý:
-
TAND khu vực có thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án có yếu tố nước ngoài (khoản 2 Điều 268).
-
Làm rõ thẩm quyền theo lãnh thổ đối với bị cáo phạm tội xảy ra ở nước ngoài (khoản 2 Điều 269).
-
Điều chỉnh thủ tục tạm đình chỉ chấp hành án, áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh (Điều 452).
-
Quy định rõ việc thi hành bản án hình sự của Tòa án nước ngoài đối với công dân Việt Nam bị từ chối dẫn độ (Điều 501).
Ghi nhận sự thay đổi toàn diện, hướng tới hiệu quả tố tụng
Các sửa đổi, bổ sung nêu trên cho thấy một bước tiến lớn trong cải cách tố tụng hình sự, từ tổ chức bộ máy đến quy trình điều tra – truy tố – xét xử. Việc mở rộng thẩm quyền, quy định rõ các trường hợp xử vắng mặt, xử lý án tử hình… đều góp phần tăng cường hiệu lực, hiệu quả pháp luật và bảo đảm tốt hơn quyền lợi hợp pháp của công dân.
