Dự thảo này được đưa ra trong bối cảnh hiện nay, chưa có một văn bản nào tập trung hướng dẫn áp dụng các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại BLHS 2015, tuỳ tình tiết mà sẽ có hướng dẫn tản mạn tại Sổ tay thẩm phán hay công văn giải đáp vướng mắc, công văn hướng dẫn của TAND Tối cao…
Như thế nào là “thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải”?
Tại công văn số 174 ngày 31-8-2023, TAND Tối cao đã có hướng dẫn về việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ “người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải” quy định tại điểm s khoản 1 Điều 51 BLHS 2015.
Theo đó, tình tiết “Người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải” được hiểu là trường hợp người phạm tội thành khẩn khai nhận về hành vi phạm tội, ăn năn hối lỗi về việc mình đã gây ra; tình tiết “thành khẩn khai báo”, “ăn năn hối cải” không phải là hai tình tiết độc lập. Do đó, nếu người phạm tội “thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải” thì chỉ được coi là một tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51 của BLHS 2015.
Kế thừa hướng dẫn này, dự thảo Nghị quyết giữ nguyên cách áp dụng và có bổ sung thêm hướng dẫn trong trường hợp phạm tội quả tang trên cơ sở kế thừa từ Công văn số 81/2002/TANDTC ngày 10-6-2002.
Cụ thể, trường hợp người phạm tội bị bắt quả tang, nhưng sau khi bị bắt đã khai báo đầy đủ hành vi phạm tội của mình phù hợp với các tài liệu, chứng cứ khác có trong hồ sơ vụ án thì Toà án áp dụng tình tiết giảm nhẹ thành khẩn khai báo cho họ. Nếu sau khi bị bắt người phạm tội quanh co, chối tội hoặc khai báo không đúng sự thật của vụ án và chỉ sau khi cơ quan tiến hành tố tụng đã chứng minh được đầy đủ hành vi phạm tội của họ, họ mới nhận sự việc phạm tội của họ đúng như cơ quan tiến hành tố tụng đã chứng minh, thì không được áp dụng tình tiết giảm nhẹ thành khẩn khai báo.
Tuy nhiên, trong trường hợp tại cơ quan Điều tra hoặc tại phiên toà sơ thẩm người phạm tội quanh co, chối tội hoặc khai báo không đúng sự thật, nhưng sau khi có kết luận Điều tra hoặc sau khi xét xử sơ thẩm đến phiên toà phúc thẩm đã khai báo lại một cách đầy đủ và đúng sự thật diễn biến việc phạm tội, thì vẫn được áp dụng tình tiết giảm nhẹ thành khẩn khai báo đối với họ, nhưng mức độ giảm nhẹ trong trường hợp này không thể bằng trong trường hợp ngay từ đầu họ đã khai báo đầy đủ .
Giết người để cướp vợ nạn nhân là tình tiết tăng nặng “phạm tội vì động cơ đê hèn”
Bên cạnh việc hướng dẫn các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, TAND Tối cao cũng dự thảo hướng dẫn các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.
Trong đó, tình tiết “Phạm tội vì động cơ đê hèn” quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 52 của BLHS 2015 được hiểu là người thực hiện hành vi phạm tội vì tính ích kỷ cao, phản trắc, bội bạc, hèn nhát nhằm mục đích trả thù hoặc để khống chế nạn nhân và gia đình, người thân của nạn nhân phục vụ cho mưu đồ của mình hoặc vì các động cơ tư lợi, thấp hèn khác.
Ví dụ: giết người để cướp vợ hoặc chồng nạn nhân; giết tình nhân đã có thai với mình để trốn tránh trách nhiệm; giết người đã cho vay, giúp đỡ khắc phục khó khăn, hoạn nạn nhằm trốn nợ,…
Tình tiết “Phạm tội có tính chất côn đồ” quy định tại điểm d khoản 1 Điều 52 của BLHS 2015 được hiểu là hành động coi thường pháp luật, luôn luôn phá rối an ninh trật tự, sẵn sàng dùng vũ lực, thích dùng vũ lực, tạo các băng nhóm chuyên thực hiện hành vi uy hiếp người khác phải khuất phục mình. Ví dụ: Đi xe đạp, xe máy va quệt vào người khác, có khi chính mình có lỗi nhưng đã kiếm cớ để đánh hoặc giết người va chạm với mình, mặc dù có thể người kia cũng có lỗi nhỏ…
Dự thảo hướng dẫn các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự khác, bạn đọc có thể xem tại đây và gửi ý kiến góp ý về cho TAND Tối cao: TOÀN VĂN DỰ THẢO
Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng
Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là một trong những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định tại Điều 51 BLHS 2015.
Theo dự thảo của TAND Tối cao, “Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” là trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.
Ví dụ: Nguyễn Văn A bị Phạm Văn T dùng vũ lực uy hiếp và để bảo vệ mình, A đã phản kháng và giằng co với T. Khi T té xuống đất thì A không chấm dứt hành vi tự vệ mà tiếp tục dùng tảng đá gần đó tấn công vào người T dẫn đến tổn thương cơ thể 54%.
Tương tự, tình tiết “Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết” quy định tại điểm d khoản 1 Điều 51 BLHS 2015 là trường hợp người phạm tội vì muốn tránh một nguy cơ đang thực tế xảy ra hoặc đe dọa lợi ích của Cơ quan, của tổ chức, quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác mà không còn cách nào khác là gây thiệt hại bằng hoặc lớn hơn thiệt hại cần ngăn chặn.
Còn tình tiết “Phạm tội trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội” quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 51 là trường hợp vì mục đích bắt giữ người phạm tội mà cố ý thực hiện những hành vi vượt quá mức cần thiết và gây thiệt hại cho người phạm tội hoặc một chủ thể bất kỳ.
Ví dụ: Nguyễn Văn A đuổi bắt Nguyễn Văn C do có hành vi cướp giật túi xách của người đi đường. Khi đuổi theo, A đã đạp liên tiếp vào xe máy của C đang đi, khiến C bị ngã và gãy chân, tổn thương cơ thể 61%.
